Шетелдіктерді немесе азаматтығы жоқ адамдарды Қазақстан Республикасының шегінен шығару туралы істерді қараудың сот практикасы
Сот практикасын жалпылау нәтижелері бойынша шетелдіктерді немесе азаматтығы жоқ адамдарды Қазақстан Республикасынан тыс жерлерге шығарып жіберу туралы құқық нормаларын біркелкі түсіндіру және қолдану мақсатында Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жалпы отырысы қаулы етеді:
Көрсетілген санаттағы істерді қарау кезінде соттар шетелдіктерді немесе азаматтығы жоқ адамдарды Қазақстан Республикасынан тыс жерлерге шығарып жіберу мәселелерін реттейтін Қазақстан Республикасының заңнамасы Қазақстан Республикасының Конституциясына негізделгенін және Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексінің (бұдан әрі – АІЖК), "әкімшілік құқық бұзушылық туралы" Қазақстан Республикасы Кодексінің (бұдан әрі – ӘҚБтК) нормаларын қамтитынын ескеруі тиіс), "Шетелдіктердің құқықтық жағдайы туралы" 1995 жылғы 19 маусымдағы Қазақстан Республикасының Заңы, басқа да нормативтік құқықтық актілер.
Соттар сондай-ақ азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пактіні (Нью-Йорк, 1966 жылғы 16 желтоқсан), Еңбекші-мигранттар мен олардың отбасы мүшелерінің құқықтық мәртебесі туралы Конвенцияны, Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығына қатысушы мемлекеттердің (Кишинев, 2008 жылғы 14 қараша), аумағында тұрақты тұратын бір мемлекет азаматтарының құқықтық мәртебесі туралы шартты басшылыққа алуы қажет басқа мемлекеттің (Мәскеу, 1998 жылғы 28 сәуір) және Қазақстан Республикасы ратификациялаған басқа да халықаралық шарттарда.
"Шетелдіктердің құқықтық жағдайы туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылмайтын және өзінің өзге мемлекеттің азаматтығына жататындығы туралы дәлелдері бар адамдар шетелдіктер деп танылады. Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылмайтын және өзінің өзге мемлекеттің азаматтығына жататындығы туралы дәлелдері жоқ адамдар азаматтығы жоқ адамдар деп танылады (2-бап).
"Нормативтік құқықтық актілер туралы" 1998 жылғы 24 наурыздағы Қазақстан Республикасы Заңының 4-бабының 3-тармағы төмен тұрған деңгейдегі нормативтік құқықтық актілердің әрқайсысы жоғары тұрған деңгейлердегі нормативтік құқықтық актілерге қайшы келмеуге тиіс екенін белгілейді.
Осы Заңның 6-бабының 1-тармағына сәйкес әртүрлі деңгейдегі нормативтік актілердің нормаларында қайшылықтар болған кезде неғұрлым жоғары деңгейдегі актінің нормалары қолданылады. Көрсетілген нормалардан ӘҚБтК мен АІЖК-ге қайшы келетін "шетелдіктердің құқықтық жағдайы туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 28-бабы шетелдіктерді немесе азаматтығы жоқ адамдарды сотпен ғана емес, соған уәкілеттік берілген мемлекеттік органдармен шығарып жіберу туралы шешім қабылдау бөлігінде қолдануға жатпайтыны шығады.
Мазмұны бойынша әкімшілік шығарып жіберу және азаматтық сот ісін жүргізу тәртібімен шығарып жіберу әкімшілік құқық бұзушылық не заңнаманы бұзғаны үшін сот қаулысының (шешімінің) негізінде жүзеге асырылатын шетелдіктердің немесе азаматтығы жоқ адамдардың Қазақстан Республикасынан тыс жерлерге мәжбүрлеп немесе уәкілетті органдар бақылайтын дербес орнын ауыстыруды білдіреді.
Шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдарды шығарып жіберу туралы істерді қарау кезінде ӘҚБтК нормаларын іске асыру тәртібімен қолданылатын әкімшілік шығарып жіберуді және АІЖК көздеген ерекше іс жүргізу тәртібімен жүзеге асырылатын шығарып жіберуді саралау қажет.
Шетелдіктерді немесе азаматтығы жоқ адамдарды Қазақстан Республикасынан тысқары жерлерге әкімшілік шығарып жіберу ӘҚБтК-нің Ерекше бөлігінде белгіленген тәртіппен және негіздер бойынша салынатын негізгі немесе қосымша әкімшілік жаза ретінде қолданылуы мүмкін.
Шығарып жіберуді қолдану негіздері: шетелдіктердің, азаматтығы жоқ адамдардың, шетелдік заңды тұлғалардың және халықаралық ұйымдардың кандидаттарды, партиялық тізімді ұсынған саяси партияларды ұсынуға және сайлауға, сайлауда белгілі бір нәтижеге қол жеткізуге кедергі келтіретін және (немесе) ықпал ететін қызметті жүзеге асыруы (102-3-бап); 1/2014 қоғамдық бірлестіктер туралы Заңнаманы бұзу (374-бап); Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы заңнама (375-бап); жеке басын куәландыратын құжаттарды алған кезде не Қазақстан Республикасында тұрақты тұруға рұқсат алу үшін немесе Қазақстан Республикасының азаматтығына қабылдау не Қазақстан Республикасының азаматтығын қалпына келтіру туралы өтініш берген кезде Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдарына көрінеу жалған мәліметтер ұсыну (380-бап); Қазақстан Республикасының азаматтығы туралы Заңнаманы бұзу (380-2-бап); Қазақстан Республикасының азаматтығы туралы Заңнаманы бұзу Қазақстан Республикасының Мемлекеттік шекарасы арқылы өткізу пункттерінде (391-бап); Қазақстан Республикасының Мемлекеттік шекара режимін бұзу (391-1-бап); шетелдіктің немесе азаматтығы жоқ адамның Қазақстан Республикасында болу қағидаларын бұзуы (394-бап); шетелдік жұмыс күшін тарту қағидаларын бұзу және шетелдіктің немесе азаматтығы жоқ адамның Қазақстан Республикасында еңбек қызметін заңсыз жүзеге асыруы (396-бап).
Қазақстан Республикасынан тыс жерлерге әкімшілік шығарып жіберу туралы іс Әкімшілік құқық бұзушылық туралы хаттаманы және істің басқа да материалдарын алған күні қаралады.
ӘҚБтК-нің 56-бабының 2-бөлігіне сәйкес, егер әкімшілік іс жүргізу барысында өзіне қатысты әкімшілік шығарып жіберу қолданылуы мүмкін адам өзіне қатысты жасалған, қылмыстық кодекске (бұдан әрі – ҚК) сәйкес ауыр немесе аса ауыр қылмыс деп танылған іс-әрекет туралы хабарласа, онда істі қарау қылмыстық іс жүргізу процесінде белгіленген тәртіппен шешім қабылданғанға дейін кейінге қалдырылады кодекс.
Жасалуы шетелдікті не азаматтығы жоқ адамды Қазақстан Республикасының шегінен шығаруға әкеп соғатын әкімшілік құқық бұзушылық туралы істі қарау кезінде әкімшілік жауаптылыққа тартылатын адамның болуы міндетті.
Әкімшілік шығарып жіберу туралы шешімде аталған адамдар Қазақстан Республикасының аумағынан кетуге тиіс ақылға қонымды мерзім көрсетіледі (ӘҚБтК-нің 651-бабының 2-бөлігі). Шетелдіктің немесе азаматтығы жоқ адамның өзіне қатысты шығарып жіберу туралы қабылданған шешімді орындамағаны үшін белгіленген әкімшілік және қылмыстық жауаптылықты ескере отырып, соттар қаулыны орындау үшін жеткілікті мерзімді түсінуі тиіс (ӘҚБтК-нің 394-1-бабы, ҚК-нің 330-1-бабы).
ӘҚБтК-нің 56-бабының 1-бөлігі оның ережелері Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу заңнамасында көзделген тәртіппен қолданылатын шетелдіктерді немесе азаматтығы жоқ адамдарды шығарып жіберу жағдайларына қолданылмайтынын айқындайды.
ӘҚБтК-нің 9-бабының 1-бөлігіне сәйкес әкімшілік құқық бұзушылықтар және оларды жасағаны үшін салынатын әкімшілік-құқықтық ықпал ету шаралары тек осы Кодексте айқындалады. ӘҚБтК белгілеген негіздер мен тәртіптен басқа ешкімді әкімшілік жазаға, әкімшілік-құқықтық ықпал ету шараларына немесе әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс бойынша іс жүргізуді қамтамасыз ету шараларына жатқызуға болмайды. Көрсетілген құқықтық нормалардан шетелдіктің немесе азаматтығы жоқ адамның санкциялар ретінде әкімшілік шығарып жіберуді көздейтін әкімшілік құқық бұзушылық жасауында көрсетілген заңнаманы бұзу адамды азаматтық іс жүргізу тәртібімен шығарып жіберу негіздерінен алып тасталатыны шығады.
Қазақстан Республикасының заңнамасын бұзғаны үшін шетелдіктерді немесе азаматтығы жоқ адамдарды Қазақстан Республикасының шегінен шығару туралы Ішкі істер органдарының өтініші бойынша істерді қарау ерекше іс жүргізу тәртібімен жүзеге асырылады (АІЖК-нің 36-4-тарауы).
Шетелдікті немесе азаматтығы жоқ адамды Қазақстан Республикасының заңнамасын бұзғаны үшін Қазақстан Республикасынан тыс жерге шығарып жіберу туралы өтінішті ішкі істер органдары шетелдіктердің немесе азаматтығы жоқ адамдардың болған (нақты тұрған) жері бойынша және (немесе) олардың тіркелген жері бойынша сотқа береді (АІЖК-нің 317-12-бабы).
АІЖК-нің 55-бабының 3-бөлігіне сәйкес аталған адамдарды шығарып жіберу туралы өтінішті прокурор бере алады. АІЖК - нің 317-13-бабының талаптарына сәйкес шетелдіктерді немесе азаматтығы жоқ адамдарды шығарып жіберу туралы өтініште Қазақстан Республикасы заңнамасының бұзылғанын куәландыратын мән-жайлар жазылуға тиіс. Шығарып жіберу туралы өтінішке аталған адамдардың уәкілетті мемлекеттік органдардың құқықтық актілері мен шешімдері, қаулылары, сот үкімдері жататын заңнаманы бұзушылықтар жасағанын растайтын құжаттар қоса беріледі.
Азаматтық іс жүргізу тәртібімен шығарып жіберу туралы шешім шығарған кезде соттар шетелдіктің немесе азаматтығы жоқ адамның жасаған құқық бұзушылықтарын ескеруі қажет. Соттар әкімшілік жазаны алып тастау мерзімі, соттылықты өтеу және алып тастау салдары туралы ӘҚБтК мен ҚК-нің тиісті нормаларын басшылыққа алуы тиіс. Адам сот қаулысы орындалған сәттен бастап бір жыл өткен соң әкімшілік жазаға тартылған деп есептелмейді (ӘҚБтК-нің 66-бабы). Соттылықты өтеу немесе алып тастау соттылықпен байланысты барлық құқықтық салдардың күшін жояды (ҚК 77-бабының 7-бөлігі).
Шетелдікті немесе азаматтығы жоқ адамды Қазақстан Республикасынан тыс жерге шығарып жіберу туралы өтінішті сот іс қозғалған сәттен бастап он күн ішінде шетелдіктің немесе азаматтығы жоқ адамның, сондай-ақ прокурордың міндетті түрде қатысуымен қарайды.
Өзіне қатысты хабарлама туралы мәліметтер жоқ шетелдіктің немесе азаматтығы жоқ адамның сот отырысына келмеуі істі талқылауды кейінге қалдыру үшін негіз болып табылады (АІЖК-нің 187-бабының 2-бөлігі). Нақты болу орны белгісіз және аталған адамдарды шығарып жіберу туралы өтінішті заңда белгіленген мерзімде қарау мүмкін болмаған жағдайда, сот іздестіру жариялауға міндетті (АІЖК-нің 135-бабының 2-бөлігі), сондай-ақ іс бойынша іс жүргізуді тоқтата тұруға құқылы (АІЖК-нің 243-бабының 4) тармақшасы).
Назар аударыңыз!
«Заң және Құқық» адвокаттық кеңсесі, бұл құжаттың жалпылама екендігіне және нақты сіздің жағдайыңыздың талаптарына сәйкес келмеуі мүмкіндігіне көңіл бөлуіңізді сұрайды. Біздің заңгерлер сіздің нақты жағдайыңызға сәйкес келетін кез келген құқықтық құжатты әзірлеп көмектесуге дайын.
Қосымша ақпарат алу үшін Заңгер/Адвокат телефонына хабарласуыңызға болады: +7 (708) 971-78-58; +7 (700) 978 5755, +7 (700) 978 5085.
Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы
