Қылмыстық құқық бұзушылық жасаған адамның мас күйінде болуы кезіндегі қылмыстық жауаптылығы

Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің (бұдан әрі – ҚР ҚК) 18-бабы алкогольдік ішімдіктерді, есірткі, психотроптық немесе басқа да естен тандыратын заттарды қолдану нәтижесінде пайда болған мас күйі адамның жасаған қылмысы үшін қылмыстық жауаптылықтан босатпайтынын белгілейді.

Бұл адамның алкогольдік немесе есірткілік мас күйінде жасаған әрекеттері үшін жауаптылығы сау адаммен бірдей екенін білдіреді.

📌 Норманың негізгі идеясы:➡ Алкоголь немесе есірткіні қолдану – тұлғаның саналы таңдауы.➡ Адам мас күйінде әрекеттерін бақылай алмай қалуы мүмкін екенін түсінеді.➡ Ол мас күйінде жасаған қылмысы үшін жауапты болуы тиіс.

1. ҚР ҚК 18-бабында көрсетілген мас болудың түрлері

ҚР ҚК 18-бабына сәйкес, қылмыстық жауаптылық мас болу түріне қарамастан туындайды:

✔ Алкогольдік мас болу – спирттік ішімдіктерді қолдану нәтижесінде.✔ Есірткілік мас болу – есірткі заттарын қолдану нәтижесінде.✔ Психотроптық мас болу – психотроптық заттарды қолдану нәтижесінде.✔ Басқа естен тандыратын заттардан мас болу – токсикалық заттарды (клей, ацетон, бензин буы және т.б.) иіскеу нәтижесінде.

⚖ Маңызды!Адам мас болудың салдарын түсінбесе де, бұл оның жауаптылықтан босатылуына негіз болмайды.

📌 Мысал:Азамат Х. алкогольдік мас күйінде көшеде өтіп бара жатқан адамды ұрып, оның денсаулығына орташа ауырлықтағы зиян келтірген. Сотта ол мас болғандықтан әрекеттерін түсінбегенін айтқан. Алайда сот оны ҚР ҚК 107-бабы (орташа ауырлықтағы қасақана зиян келтіру) бойынша кінәлі деп таныды, өйткені мас күй қылмыстық жауаптылықтан босатпайды.

2. Мас күйіндегі қылмыстық жауаптылықтың құқықтық негіздемесі

✅ ҚР ҚК 19-бабы (қылмыстық жауаптылықтың жалпы шарттары): тұлға өз әрекетінің мәнін түсінген жағдайда жауапты болады.✅ ҚР ҚК 18-бабы бұл қағиданы нақтылайды: мас болу – ақталу болып табылмайды.

💡 Заң логикасы:Егер мас болу жауаптылықтан босататын болса, қылмыскерлер қылмыс жасар алдында әдейі мас болып, жазадан жалтаруы мүмкін еді.

📌 Сот тәжірибесінен мысал:Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты есірткілік мас күйінде топпен жасалған қарақшылық шабуыл ісін қарады. Сот айыпталушылар есірткіні әдейі қолданғанын және бұл жағдай олардың жауаптылығын жеңілдетпейтінін мәлімдеді.

3. Мас күйінде қылмыс жасаудың ауырлататын мән-жайы

Кейбір жағдайларда мас болу жауаптылықты ауырлататын мән-жай болып саналады:

🔺 ҚР ҚК 54-бабы (жауаптылықты ауырлататын мән-жайлар):➡ 54-баптың 1-бөлігі 1-тармағына сәйкес, егер қылмыс агрессиямен, қатыгездікпен немесе қоғамға қауіптілікпен байланысты болса, алкогольдік, есірткілік немесе басқа мас күйінде қылмыс жасау сотпен ауырлататын мән-жай ретінде қарастырылуы мүмкін.

📌 Мысал:Азамат Y. күшті алкогольдік мас күйінде кездейсоқ өтіп бара жатқан адамға пышақпен шабуыл жасаған. Сот бұл жағдайды ауырлататын мән-жай ретінде қарап, оған неғұрлым қатаң жаза тағайындады.

4. Ерекше жағдай: патологиялық мас болу (есі дұрыстықтың жоқтығы)

🚨 МАҢЫЗДЫ ЕРЕКШЕЛІК!Егер тұлға патологиялық мас күйде болып, әрекеттерінің мәнін толықтай түсіну қабілетінен айырылса, ол ҚР ҚК 16-бабына сәйкес есі дұрыс емес деп танылуы мүмкін.

🔹 Патологиялық мас болу – сирек кездесетін жағдай, мұнда адам елестеулермен, агрессиямен және есін жоғалтумен сипатталатын қарауандану күйіне түседі.

📌 Сот тәжірибесінен мысал:Азамат Z. психикалық ауытқулары бар, аз мөлшерде алкоголь ішкеннен кейін психоз күйіне түскен. Ол адамдарға шабуыл жасап, әрекеттерін түсінбеген. Сот-психиатриялық сараптама оны есі дұрыс емес деп танып, сот оны мәжбүрлі емдеуге жіберді.

⚠ Алайда жай ғана қатты мас болу тұлғаны есі дұрыс емес деп тануға негіз болып табылмайды.

5. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының нормативтік қаулылары

📌 2010 жылғы 25 маусымдағы №3 нормативтік қаулы:Мас күй жауаптылықтан босатпайды және ауырлататын мән-жай ретінде қаралуы мүмкін екенін растайды.

📌 2001 жылғы 21 желтоқсандағы №7 нормативтік қаулы:Айыпталушының жағдайының жеткілікті дәрежеде адекватты екендігіне күмән туындаған жағдайда соттар сот-психиатриялық сараптама тағайындауға міндетті.

6. Қорытындылар

🔹 Мас күйінде жасалған қылмыстар қылмыстық жауаптылықтан босатпайды.🔹 Мас болу кей жағдайларда жазаны ауырлататын мән-жай болып табылады.🔹 Ерекше жағдай – патологиялық мас болу, ол міндетті сот-психиатриялық сараптамамен расталуы тиіс.🔹 Қазақстан Республикасы соттары бұл норманы қатаң ұстанады және мас күйге сілтеме жасап, жауаптылықтан жалтаруға жол бермейді.

Осылайша, ҚР ҚК 18-бабы мас күйінде жасалған қылмыстардың алдын алуға және есінен айырылу арқылы жазадан қашу мүмкіндігін болдырмауға бағытталған.

 Назар аударыңыз!  

«Заң және Құқық» адвокаттық кеңсесі, бұл құжаттың жалпылама екендігіне және нақты сіздің жағдайыңыздың талаптарына сәйкес келмеуі мүмкіндігіне көңіл бөлуіңізді сұрайды. Біздің заңгерлер сіздің нақты жағдайыңызға сәйкес келетін кез келген құқықтық құжатты әзірлеп көмектесуге дайын.  

Қосымша ақпарат алу үшін Заңгер/Адвокат телефонына хабарласуыңызға болады: +7 (708) 971-78-58; +7 (700) 978 5755, +7 (700) 978 5085.    

Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы  Заң компаниясы