Атқару парағын беру туралы өтініштің нысаны мен мазмұны Соттылығымен Мемлекеттік баж
АПК-нің 253-бабының бірінші бӛлігіне сәйкес тӛрелік шешімді мәжбүрлеп орындату туралы ӛтініш:
- тӛрелік дауды қарау орны бойынша;
- борышкердің тұрғылықты жері бойынша;
- заңды тұлға органының орналасқан жері бойынша;
- борышкер мүлкінің орналасқан жері бойынша (егер борышкердің тұрғылықты жері немесе орналасқан жері белгісіз болса) беріледі.
Сонымен бірге соттар соттылықты дұрыс анықтамау жағдайлары да кездеседі.
Мысалы, Нұр-Сұлтан қаласының Есіл аудандық сотының 2020 жылғы 28 желтоқсандағы ұйғарымымен «Emperum» ЖШС-дан борыш пен тӛрелік алым сомасын ӛндіріп алу туралы Нұр-Сұлтан қаласының тұрақты жұмыс істейтін тӛрелігінің 2020 жылғы 23 қарашадағы шешімі бойынша атқару парағын беру туралы А.И. Тимофееваның ӛтініші қайтарылды.
Соттың қорытындысы бойынша ӛтініш осы соттың қарауына жатпайды, ӛйткені Нұр-Сұлтан қаласында тұрақты жұмыс істейтін тӛреліктің орналасқан жері аумақтылығы бойынша Нұр-Сұлтан қаласының Байқоңыр ауданына жатады, борышкер «Emperum» ЖШС Алматы қаласында тіркелген.
Нұр-Сұлтан қаласы сотының азаматтық істер жӛніндегі сот алқасының 2021 жылғы 28 қаңтардағы ұйғарымымен соттың ұйғарымының күші жойылды, ӛтініш сол соттың жаңадан қарауына жіберілді, ӛйткені сот Нұр-Сұлтанқаласының тӛрелігі Есіл ауданының аумағында екенін анықтады. Сондықтан Есіл аудандық сотында ӛтінішті қайтаруға негіздер болмаған.
Астана қаласы Сарыарқа аудандық сотының 2019 жылғы 20 тамыздағы ұйғарымымен «ECO TECHNOLOGY KZ» ЖШС-дан берешек сомасын ӛндіріп алу туралы тӛрелік шешім бойынша атқару парағын беру туралы «АЛАМ 2018» ЖШС-ның ӛтініші кері қайтарылды.
Соттың ӛтінішті қайтару туралы қорытындылары осы дау бойынша тараптардың заңды тұлғалары болып табылатындығына негізделеді, осыған байланысты атқару парағын беру туралы мәселені Нұр-Сұлтан қаласының мамандандырылған ауданаралық экономикалық соты қарауға тиіс.
Апелляциялық сатыдағы сот соттың ұйғарымдарының күшін жойды, ӛйткені шешім шығарған тӛрелік Сарыарқа ауданында тіркелген, осыған байланысты ӛтініш соттылығы бойынша Нұр-Сұлтан қаласының Сарыарқа аудандық сотына жатады.
Соттар соттылықты дұрыс анықтамай, әуре-сарсаңға салады
Мемлекеттік баж
АПК-нің 253-бабының екінші бӛлігінде құжаттарды қоса тіркеу қажеттілігімен қатар, ӛндіріп алушының мемлекеттік бажды тӛлеу міндеттілігі кӛзделген.
Салық кодексінің 610-бабы 1-тармағының 11) тармақшасына сәйкес атқару парағының телнұсқасын беру туралы ӛтініштерден, тӛрелік және шетелдік соттардың шешімдерін мәжбүрлеп орындатуға атқару парақтарын беру туралы ӛтініштерден мемлекеттік баж 5 АЕК мӛлшерінде алынады.
Егер мемлекеттік баж тӛленбесе, онда мұндай ӛтініш АПК-нің 152-бабының екінші бӛлігінде кӛзделген тәртіппен АПК-нің 253-бабының екінші бӛлігі негізінде ӛтініш берушіге қараусыз қайтарылады.
Салық кодексінің талаптарына сәйкес келмейтін мӛлшерде мемлекеттік баж тӛлеу де ӛтінішті қайтару үшін негіз болып табылады.
Сот практикасын талдау соттардың мемлекеттік баж салығын тӛлеу туралы заңнаманы сақтайтындығын кӛрсетті.
Өтінішпен жүгіну субъектісі
АПК-нің 253-бабының бірінші бӛлігіне сәйкес пайдасына тӛрелік шешім шығарылған тӛрелік талқылау тарабы (ӛндіріп алушы) тӛрелік шешімді
мәжбүрлеп орындату туралы ӛтінішхатпен сотқа жүгінуге құқылы.
Басқа адамдардың мұндай құқығы жоқ.
Мысалы, «Бірінші Экономикалық Тӛрелік» ЖШС жауапкерлердің тӛрелік шешімді ерікті түрде орындамауына сілтеме жасай отырып, тӛрелік алымды ӛндіріп алу бойынша атқару парағын беру туралы сотқа ӛтініш түсірді.
Шымкент қаласы Қаратау аудандық сотының 2022 жылғы 14 қазандағы ұйғарымымен ӛтініш қанағаттандырылды, «Оазис-S» ЖШС-дан, А.С.Смағұловтан«Аграрлық кредиттік корпорация» АҚ-ның пайдасына 629 128 189,66 теңге мӛлшерінде борыш сомасын, 12 582 563,79 теңге мӛлшерінде тӛрелік алымды біріктіріп ӛндіріп алу туралы атқару парағы берілді.
Шымкент қаласы сотының азаматтық істер жӛніндегі сот алқасының 2022 жылғы 15 желтоқсандағы ұйғарымымен ұйғарымның күші жойылды, ӛтінішті қанағаттандырудан бас тартылды. Сот сот актісінің күшін жоя отырып,атқару парағын беру туралы ӛтінішпен жүгіну құқығына пайдасына тӛрелік шешім шығарылған тӛрелік талқылау тарапы ғана ие болатыны, бұл жағдайда ӛндіріп алушы «Аграрлық кредиттік корпорация» АҚ екендігіне уәж келтірді«Бірінші Экономикалық Тӛрелік» ЖШС ӛтінішпен жүгіну қажеттілігіне сот шығындарын ӛндіріп алу себеп болғанын кӛрсетті.
Кассациялық сатыдағы сот апелляциялық сатыдағы соттың қорытындыларымен келісті. Сот қорытындыларын даудың тӛрелікте шешілуінебайланысты шығыстарды, оның ішінде тӛрешілердің алымдарын және тӛрелік талқылаудың ӛзге де шығыстарын ӛтеу мәселелері Заңның 5-тарауымен регламенттелгенін негіздеді. Тӛрешілер тараптардан даулардың тӛрелікте шешілуіне байланысты тӛрешілер шеккен шығыстарды қамтамасыз етуді талап етуге құқылы. Бұл тӛрелік шешімді тӛрелік шығыстарды ӛтеу бӛлігінде орындау мақсатында тӛрелік талқылау тараптарынан қамтамасыз етуді беруді талап етуге құқылы екенін білдіреді.
Осылайша, тӛрелік талқылау тарабы пайдасына тӛрелік шешім шығарған (ӛндіріп алушы) атқару парағын беру туралы ӛтініш берген жағдайда, мұндай ӛтініш қараусыз қайтарылуға жатады.
Заңның 2-бабында «тӛрелік», «тӛреші» ұғымдары берілген.Тӛрелік - бұл белгілі бір дауды қарау үшін арнайы құрылған немесе тұрақты жұмыс істейтін тӛрелік.
Тӛреші - дауды шешу үшін тараптар сайлаған немесе осы Заңға және (немесе) тиісті тӛреліктің регламентіне сәйкес тағайындалған жеке тұлға.
Осылайша, тӛреші тӛрелік талқылау тараптарына жатпайды. Сондықтан оның АПК-нің 253-бабының негізінде атқару парағын беру туралы ӛтінішпен сотқа жүгінуге құқығы жоқ.
Атқару парағын беру туралы өтініштің нысаны мен мазмұны
АПК нің 253-бабының екінші бӛлігіне сәйкес атқару парағын беру туралы ӛтініш АПК-нің 148-бабының екінші бӛлігі 1), 2), 3), 5), 7) және 8) тармақшаларының және тӛртінші бӛлігінің талаптарына сәйкес келуге тиіс.
Атқару парағын беру туралы ӛтінішке:
1) тӛрелік шешімнің түпнұсқасы немесе кӛшірмесі қоса беріледі. Тұрақты
жұмыс істейтін тӛрелік шешімінің кӛшірмесін осы тӛреліктің басшысы куәландырады. Нақты дауды шешу үшін тӛрелік шешімнің кӛшірмесі нотариалды куәландырылуға тиіс;
2) заңда белгіленген тәртіппен жасалған тӛрелік келісімнің түпнұсқасы немесе нотариат куәландырған кӛшірмесі қоса беріледі.
Айта кету керек, АПК-дегі бұл нормалар құзыретті сотқа тек екі құжатты –шешімнің ӛзін және тӛрелік ескертпені ұсыну туралы талап бӛлігінде Нью-Йорк конвенциясының талаптарына толық сәйкес келеді.
Сотқа берілген ӛтініш АПК-нің 253-бабы екінші бӛлігінің талаптарына сәйкес келмеген жағдайда, ол АПК-нің 152-бабының екінші бӛлігінде белгіленген тәртіппен қараусыз қайтарылуға жатады (2020 жылғы 10 маусымда ӛзгерістер енгізілді).
АПК-нің 253-бабының екінші бӛлігінде кӛзделген құжаттарды қоса тіркеу тӛрелік шешімді мәжбүрлеп орындату туралы ӛтініштің мәні бойынша қарау үшін міндетті шарт болып табылады.
Тӛрелік шешімдегі белгіні немесе оның заңды күшіне енгені туралы анықтаманы талап етіп алдырту талап етілмейді. Соттың мұндай нұсқаулары процестік заңнаманы бұзғанын кӛрсетеді.
АПК-де ӛтінішке қоса тіркелуге жататын құжаттардың тізбесін ғана емес, сондай-ақ кӛшірмелерде ұсынылатын құжаттарды куәландыру нысанынақойылатын талаптар да қамтылған:
- тұрақты жұмыс істейтін тӛрелік шешімінің кӛшірмесін осы тӛреліктің
басшысы куәландыруы тиіс;
- нақты дауды шешу үшін тӛрелік шешімнің кӛшірмесі нотариалды куәландырылуға тиіс;
- тӛрелік келісімнің кӛшірмесі нотариалды куәландырылуға тиіс.
Мысалы, Ақмола облысы Степногорск қалалық сотының 2019 жылғы 7 наурыздағы ұйғарымымен А.С.Хохлуновтан 140 000 теңге мӛлшерінде соманы ӛндіріп алу туралы Батыс Қазақстан облысы бойынша халықаралық тӛреліктің шешімі бойынша атқару парағын беру туралы «Деньги населению» ЖШС-ныңӛтініші қанағаттандырылды.
Материалдан кӛрініп тұрғандай, ӛтінішке тӛрелік келісімнің және тӛрелік шешімнің кӛшірмелері қоса берілген, алайда кӛшірменің түпнұсқалығы АПК-нің 253-бабының екінші бӛлігінде кӛзделген тәртіппен және нысанда расталмаған.
Сондықтан мұндай жағдайларда АПК-нің 152-бабының екінші бӛлігіне сәйкес атқару парағын беру туралы ӛтініштерді қайтаратын соттар дұрыс әрекет етеді.
«Qaz Finance Services» ЖШС «Авал» халықаралық тӛрелік сотының 202 жылғы 30 желтоқсандағы шешімін мәжбүрлеп орындату туралы атқару парағын беру туралы ӛтінішпен сотқа жүгінді.
Апелляциялық сатыдағы сот ӛзгеріссіз қалдырған Алматы қаласы МАЭС-тің 2021 жылғы 16 ақпандағы ұйғарымымен ӛтініш қайтарылды, ӛйткені ӛтінішке қоса берілген тӛрелік шешімді осы тӛреліктің басшысы куәландырмады, ӛтініш беруші сілтеме жасайтын тӛрелік келісім жоқ.
«LIKELOMBARD» ЖШС (бұдан әрі - ЖШС) 2022 жылғы 15 маусымдағы «Әділеттік сот» тӛрелік сотының шешімі бойынша Е.А. Жексенбаевтан ЖШСның пайдасына 50 000 теңге мӛлшерінде берешекті, 18 378 теңге мӛлшерінде тӛрелік алымды ӛндіріп алу туралы атқару парағын беру туралы ӛтінішпен жүгінді.
Апелляциялық сатыдағы сот ӛзгеріссіз қалдырған Алматы облысы Қарасай аудандық сотының 2022 жылғы 19 тамыздағы ұйғарымымен ӛтініш қайтарылды, себебі ЖШС мен Е. А. Жексенбаевтың арасында жасалған тӛрелік келісімнің түпнұсқасы немесе нотариалды куәландырылған кӛшірмесі қоса берілмеген.Соттар кейіннен қараусыз қалдыра отырып, АПК-нің 235-бабы екінші бӛлігінің талаптарына сәйкес келмейтін ӛтініштерді қарауға жол береді.
Боян Тркуля «Атырау» облыстық футбол командасы» ЖШС-мен жасалған және тұрақты жұмыс істейтін орган, аралық (тӛрелік) сот болып табылатын ФИФА/FIFA дауларын шешу жӛніндегі палата бекіткен бітімгершілік келісімді орындату туралы атқару парағын беру туралы ӛтінішпен сотқа жүгінді.
Атырау облысы Атырау қалалық сотының 2019 жылғы 10 шілдедегі ұйғарымымен ӛтінішке тӛрелік келісім қоса берілмегендіктен, ӛтініш қараусыз қалдырылды.
Сот аталған ӛтінішті сот отырысында қарады, бұл ретте тараптарды сот талқылауы туралы хабардар етті.
Осылайша, жалпы республика бойынша сот практикасы әртүрлі. Кейбір соттар ӛтініштерді қабылдау сатысынан қайтарады, ал басқалары мұндай ӛтініштерді сот отырысында қарайды және қараусыз қалдырады.
Сотқа берілген ӛтініш АПК-нің 253-бабының екінші бӛлігінің талаптарына сәйкес келмеген жағдайда, ол АПК-нің 152-бабының екінші бӛлігінде белгіленген тәртіппен қараусыз қайтарылуға жатады.
Заң шығарушының АПК-нің 152-бабының екінші бӛлігінде кӛзделген тәртіпті сақтау қажеттілігіне сілтемесі ӛтінішті қабылдау сатысында ӛтінішті қайтару мүмкіндігін, оның ішінде ӛтінішті қайтару туралы мәселені шешу кезінде мерзімді сақтау қажеттігін куәландырады.
Кӛбінесе атқару парағын беру туралы ӛтініштер сотқа электрондық форматта жіберіледі, бұған АПК-де жол берілген.
Мәселен, Шығыс Қазақстан облысы Семей қалалық сотының 2020 жылғы
9 қыркүйектегі ұйғарымымен «Деньги населению» ЖШС-ның К.Н. Апетке қатысты атқару парағын беру туралы ӛтініші қайтарылды.Электрондық форматта жіберілген ӛтінішке тӛрелік келісімнің түпнұсқасы немесе оның нотариалды куәландырылған кӛшірмесі қоса берілмегені, тараптар 2016 жылғы 22 қарашадағы қарыз қорытындысына офертаның қоса берілген кӛшірмесіне қол қоймағаны қайтаруға негіз болды.
Мұндай жағдайларда соттар формальды түрде қарауға тиіс емес, электрондық форматта берілген ӛтініштерді қарау кезінде соттар АПК-нің 253-бабының екінші бӛлігінде кӛзделген құжаттарды тараптан талап етуге міндетті.
