Арнайы, әскери, құрметті атақтардан, сыныптық шендерден, дипломатиялық дәрежелерден, біліктілік сыныптарынан және мемлекеттік наградалардан айыру тәртібі

 ҚР Қылмыстық кодексінің 49-бабы сотталған адамды арнайы, әскери, құрметті атақтардан, сыныптық шендерден, дипломатиялық дәрежелерден, біліктілік сыныптарынан және мемлекеттік наградалардан айыру тәртібін реттейді. Төменде осы бапқа жан-жақты құқықтық түсіндірме, сот тәжірибесінен мысалдар және өзге де тиісті нормаларға сілтемелер келтірілген.

📘 49-бапқа құқықтық талдау

🔹 1-бөлік: Атақтар мен сыныптардан айыру

49-баптың 1-бөлігіне сәйкес, қасақана қылмыстық құқық бұзушылық жасағаны үшін сотталған адамды сот арнайы, әскери, құрметті немесе өзге де атақтардан, сыныптық шендерден, дипломатиялық дәрежелерден және біліктілік сыныптарынан айыра алады. Бұл қосымша жаза кінәлі адамның жеке басын және жасалған қылмыстың сипатын ескере отырып қолданылады.

Маңыздысы – айыру тек мемлекеттік органдармен берілген атақтар мен шендерге қатысты қолданылады. Қоғамдық немесе жеке ұйымдар берген атақтар бұл санатқа кірмейді. Мұндай шара мемлекеттік институттардың беделін сақтау және мемлекеттік марапаттар мен атақтардың қадірін түсірмеу мақсатында қолданылады.

🔹 2-бөлік: Қазақстан Республикасы Президентіне ұсыну

49-баптың 2-бөлігінде Президент тағайындаған мемлекеттік наградалары мен атақтары бар адам сотталған жағдайда, сот Президентке оны осы наградалар мен атақтардан айыру жөнінде ұсыныс енгізе алатыны көзделген. Егер соттау сыбайлас жемқорлық қылмыспен байланысты болса, мұндай ұсынысты енгізу міндетті болып табылады.

Бұл норма жоғары деңгейде берілетін мемлекеттік наградалардың айрықша мәртебесін және олардың беделін қорғаудың маңыздылығын көрсетеді.

⚖️ Сот тәжірибесінен мысалдар

🔸 Карим Мәсімов ісі

2023 жылы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің бұрынғы төрағасы Карим Мәсімов мемлекетке опасыздық және басқа да қылмыстар үшін кінәлі деп танылды. Сот оны 18 жылға бас бостандығынан айыруға, мүлкін тәркілеуге және өмір бойы мемлекеттік қызметте жұмыс істеу құқығынан айыруға үкім етті. Сонымен қатар, сот ҚР Президентіне Мәсімовті мемлекеттік марапаттар мен атақтарынан айыру туралы ұсыныс енгізді. Бұл 49-баптың талаптарына толық сәйкес келеді.

🔸 Баглан Майлыбаев ісі

Президент Әкімшілігі басшысының бұрынғы орынбасары Баглан Майлыбаев 2017 жылы мемлекеттік құпияларды жариялағаны және бюджет қаржысын жымқырғаны үшін сотталды. Сот оны 5 жылға бас бостандығынан айыруға, мүлкін тәркілеуге және өмір бойы мемлекеттік қызметте жұмыс істеу құқығынан айыруға үкім шығарды. Сондай-ақ, Президентке Майлыбаевты барлық мемлекеттік наградаларынан айыру жөнінде ұсыныс енгізілді.

📚 Байланысты нормалар мен халықаралық стандарттар

🔹 ҚР Қылмыстық кодексі

· 50-бап – Белгілі бір лауазымды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айыру.· 50-1-бап – Қазақстан Республикасының азаматтығынан айыру.

Аталған баптар 49-баппен бірге қоғам қауіпсіздігін қамтамасыз етуге және мемлекеттік мүдделерді қорғауға бағытталған қосымша жазалар жүйесін құрайды.

🔹 Халықаралық нормалар

Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пактінің 15-бабына сәйкес, ешкім өз әрекеті сол уақытта қылмыс болып саналмаған жағдайда қылмыстық жауапқа тартылмайды. Бұл қағида адам құқықтарын қорғауға және қылмыстық заңнаманы негізсіз қолдануға жол бермеуге бағытталған.

📝 Қорытынды

ҚР Қылмыстық кодексінің 49-бабы — қылмыстық жазалау жүйесіндегі маңызды норма. Ол қасақана қылмыс жасаған тұлғаларды мемлекеттік наградалар мен атақтарынан айыру мүмкіндігін көздейді. Бұл шара мемлекеттік институттардың беделін қорғауға және қоғамның сот билігіне деген сенімін нығайтуға қызмет етеді.

Назар аударыңыз!

«Заң және Құқық» адвокаттық кеңсесі, бұл құжаттың жалпылама екендігіне және нақты сіздің жағдайыңыздың талаптарына сәйкес келмеуі мүмкіндігіне көңіл бөлуіңізді сұрайды. Біздің заңгерлер сіздің нақты жағдайыңызға сәйкес келетін кез келген құқықтық құжатты әзірлеп көмектесуге дайын.

Қосымша ақпарат алу үшін Заңгер/Адвокат телефонына хабарласуыңызға болады: +7 (708) 971-78-58; +7 (700) 978 5755, +7 (700) 978 5085. 

Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы  Заң компаниясы