100-бапқа түсініктеме. Қазақстан Республикасының Қылмыстық-процестік кодексі органдары мен лауазымды адамдарының шешімдері мен әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) шағымдану

1 Сотқа дейінгі тергеп-тексеруді жүзеге асыратын адамның, прокурордың, соттың немесе судьяның шешімдері мен әрекеттеріне, егер жүргізілетін процестік әрекеттер олардың мүдделерін қозғайтын болса, осы Кодексте белгіленген тәртіппен процеске қатысушылар, сондай-ақ жеке және заңды тұлғалар шағым жасай алады.

2 Шағымдар осы қылмыстық іс бойынша шағымдарды қарауға және шешім қабылдауға заңмен уәкілеттік берілген мемлекеттік органға немесе лауазымды адамға беріледі.

3 Шағымдар ауызша және жазбаша болуы мүмкін. Ауызша шағымдар хаттамаға енгізіледі, оған өтініш беруші мен шағымды қабылдаған лауазымды адам қол қояды. Тиісті лауазымды адамдардың қабылдауында азаматтар баяндайтын ауызша шағымдар жазбаша түрде ұсынылған шағымдармен жалпы негіздерде шешіледі. Шағымға қосымша материалдар қоса берілуі мүмкін.

4 Қылмыстық процесс жүргізілетін тілді білмейтін адамға шағым беру құқығы ана тілінде немесе өзі білетін тілде қамтамасыз етіледі.

3 Шағым берген адам оны кері қайтарып алуға құқылы. Күдікті, айыпталушы қорғаушының шағымын қайтарып алуға құқылы; азаматтық талапкер, жәбірленуші (жеке айыптаушы), азаматтық жауапкер заңды өкілден басқа, өз өкілінің шағымын қайтарып алуға құқылы. Күдіктінің, айыпталушының мүддесі үшін берілген шағым олардың келісімімен ғана кері қайтарылуы мүмкін. Шағымды кері қайтарып алу, осы Кодексте тікелей көзделген жағдайларды қоспағанда, осы Кодекстің 102-бабында көрсетілген мерзімдер аяқталғанға дейін оны қайта беруге кедергі болмайды.

1.Конституцияда бекітілген мемлекеттік билік органдары мен лауазымды тұлғалардың шешімдері мен әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) сотқа шағымдану құқығы жеке адамның құқықтарын сақтау мен қорғаудың маңызды кепілдіктерінің бірі болып табылады.

Конституцияға сәйкес адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарын мемлекеттік қорғауға кепілдік беріледі. Әркім өз құқықтары мен бостандықтарын заңмен тыйым салынбаған барлық тәсілдермен қорғауға құқылы. Әрқайсысына оның құқықтары мен бостандықтарын сот арқылы қорғауға кепілдік беріледі. Мемлекеттік органдардың, жергілікті өзін-өзі басқару органдарының, қоғамдық бірлестіктердің және лауазымды адамдардың шешімдері мен әрекеттеріне (немесе әрекетсіздігіне) сотқа шағым жасалуы мүмкін.

Осы конституциялық қағидаттарға сәйкес ҚІЖК-нің 31-бабы шағымдануды қылмыстық процестің негізгі қағидаттарының бірі деп таниды. Соттың, прокурордың, тергеушінің, тергеу органы басшысының, анықтау органы мен анықтаушының әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) және шешімдеріне Кодексте белгіленген тәртіппен шағым жасалуы мүмкін.

Шағымдану анықтау органының, анықтаушының, тергеушінің, тергеу органы басшысының, прокурордың және соттың (судьяның) шешімдеріне, әрекеттеріне немесе әрекетсіздігіне шағымдарды беру (әкелу), қабылдау, тіркеу, қарау және шешу тәртібін реттейтін қылмыстық процестің маңызды институты болып табылады.

2.Кодекстің 13-Тарауы қылмыстық сот ісін жүргізу шеңберінде жасалған (шығарылған) әрекеттер мен шешімдерге шағымданудың арнайы тәртібін белгілейді.

ҚІЖК сотқа дейінгі іс жүргізуде шағымдарды қарауға және шешуге құқылы екі негізгі инстанцияны белгілейді - бұл прокурор мен сот.

Шағымдану тәсілін таңдау құқығы-құқықтары бұзылған адамға тиесілі. Прокурорға шағым сотқа дейінгі тергеп-тексеруді жүзеге асыратын органның кез келген әрекеттері мен шешімдеріне берілуі мүмкін. Сот тәртібімен қылмыстық іс жүргізуге қатысушылардың конституциялық құқықтары мен бостандықтарына нұқсан келтіруге не азаматтардың сот төрелігіне қол жеткізуін қиындатуға қабілетті шешімдер мен әрекеттерге (әрекетсіздікке) ғана шағым жасалады.

3.Заң шағым берудің әртүрлі тәсілдерін қарастырады. Шағым прокурорға тікелей қабылдауда (оның ішінде ауызша өтініш түрінде) не прокуратура кеңсесіне, не пошта арқылы беріледі. Ол сондай-ақ іс-әрекеттері (әрекетсіздігі) және шешімдері: шағымданатын лауазымды адамдар арқылы берілуі мүмкін, бұл адамдар оны дереу прокурорға жіберуге міндетті. Сондай-ақ, шағым адамды қамауда ұстау орнының әкімшілігі немесе сот сараптамасын жүргізу үшін адам орналастырылған медициналық стационар арқылы берілуі мүмкін.

Шағымға түрлі құжаттар қоса берілуі мүмкін, өтініш беруші шағым түскен лауазымды адамның немесе органның алдында шағымды шешу үшін қажетті құжаттар мен материалдарды сол немесе өзге мекемелерден немесе ұйымдардан талап ету туралы өтінішхат беруге құқылы.

Бірінші және апелляциялық сатыдағы соттардың үкімдеріне, қаулыларына шағым, сондай-ақ қылмыстық іс бойынша сотқа дейінгі іс жүргізу барысында қабылданатын сот шешімдеріне шағым беру жағдайларын қоспағанда, анықтау органының, анықтаушының, тергеушінің, прокурордың және соттың әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) және шешімдеріне шағым беру мерзімі заңмен шектелмейді. Бұл жағдайда шағым беру мерзімі қылмыстық сот ісін жүргізуге қатысатын адамдардың құқықтары мен заңды мүдделерін бұзатын үкімдер мен қаулылардың заңды күшіне енуіне жол бермеу мақсатында шектеледі.

Медициналық стационарға орналастырылған адамға өтініштер мен өтініштер берудің нақты мүмкіндігі берілуі тиіс. Іс жүргізу заңнамасына сәйкес берілген шағымдар цензураға жатпайды және адресатқа жіберіледі.

Қылмыстық жауаптылыққа әкеп соғуы мүмкін лауазымды адамдардың заңсыз әрекеттеріне немесе шешімдеріне шағым берген кезде өтініш берушіге көрінеу жалған денонсация жасағаны үшін жауапкершілік туралы ескертіледі. Ескертуді ресімдеу және өтініш берушіден шағымда баяндалған фактілерді растайтын деректерді алу қылмыс туралы өтінішті қабылдау қағидалары бойынша жүргізіледі.

Шағымды қарау нәтижелері бойынша прокурор (тергеу органының басшысы) шағымды толық немесе ішінара қанағаттандыру не қанағаттандырудан бас тарту туралы қаулы шығарады.

Шағымды қанағаттандыру туралы шешім қабылдаған кезде прокурор (тергеу органының басшысы) анықтаушының немесе тергеушінің шағымданатын шешімдерінің күшін жояды не шағымданатын әрекеттердің (әрекетсіздіктің) тоқтатылғаны туралы нұсқау береді, азаматтардың бұзылған құқықтары мен бостандықтарын қалпына келтіру жөнінде өзге де шаралар қабылдайды. Қажет болған жағдайда ол бір мезгілде жол берілген заң бұзушылықтарға кінәлі адамдарды жауапқа тарту жөнінде шаралар қабылдайды.

Өтініш берушіге шағым бойынша қабылданған шешім және одан әрі шағымдану тәртібі туралы дереу хабарлануы тиіс. Өтініш берушінің өтініші бойынша оған шағым бойынша прокурордың (тергеу органы басшысының) қаулысының көшірмесі берілуі мүмкін.

Өтініш беруші прокурордың шешіміне жоғары тұрған прокурорға немесе жоғары тұрған тергеу органының басшысына да, сотқа да шағымдануға құқылы.

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу кодексіне түсініктемесі

  Конституция Закон Кодекс Норматив Указ Приказ Решение Постановление Адвокат Алматы Юрист Юридическая услуга Юридическая консультация Гражданские Уголовные Административные дела споры Защита Арбитражные Юридическая компания Казахстан Адвокатская контора Судебные дела